پشتیبانی۲۴ ساعته:
۴۵۶۷
-۰۲۱
تداخل داروها با آزمایش‌های تشخیصی
آزمایش‌های پاراکلینیکی بخش مهمی از تشخیص بیماری‌ها و پیگیری روند درمان هستند. اما در بسیاری از موارد، نتایج این آزمایش‌ها ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار بگیرند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها مصرف داروهاست. برخی داروها می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث افزایش یا کاهش کاذب در مقادیر آزمایشگاهی شوند. در این مقاله، به بررسی علمی مهم‌ترین تداخلات دارویی با آزمایش‌های پرکاربرد پرداخته‌ایم.
چرا شناخت تداخلات دارویی با آزمایش‌ها اهمیت دارد؟
برای داروسازان، پزشکان و کاربران داروخانه آنلاین زرین دارو، آگاهی از این تداخلات می‌تواند کمک بزرگی در موارد زیر باشد:
- جلوگیری از برداشت‌های اشتباه در تفسیر آزمایش‌ها
- تشخیص درست علت تغییرات آزمایشگاهی
- توصیه به بیمار برای قطع موقت یا تنظیم دارو پیش از آزمایش
| نام دارو | آزمایش(ها) | نوع تداخل | توضیح تداخل و عوارض |
| آسپرین | PT/INR، اسید اوریک | ⬆ / ⬇ | در دوز بالا باعث افزایش INR و ریسک خونریزی می‌شود؛ در دوز پایین دفع اسید اوریک را مهار کرده و نقرس را تشدید می‌کند. |
| آمیودارون | TSH، T3، T4، ALT، AST | ⬆ / ⬇ | سبب اختلال در عملکرد تیروئید (کم‌کاری یا پرکاری) و افزایش آنزیم‌های کبدی می‌شود. |
| آمینوگلیکوزیدها | کراتینین، BUN | ⬆ | افزایش این مقادیر به دلیل آسیب کلیوی ناشی از مصرف این داروها است. |
| آنتی‌بیوتیک‌ها | PT/INR | ⬆ | باعث تشدید اثر وارفارین با مهار تولید ویتامین K می‌شوند. |
| استاتین‌ها | ALT، AST | ⬆ | افزایش آنزیم‌های کبدی که نشانه‌ای از هپاتوتوکسیسیتی احتمالی است. |
| استروژن‌ها | قند خون، چربی خون | ⬆ | باعث افزایش تری‌گلیسرید، کلسترول و قند خون می‌شوند. |
| ایزونیازید | ALT، AST | ⬆ | هپاتوتوکسیک و می‌تواند باعث افزایش کاذب آنزیم‌های کبدی شود. |
| بتابلاکرها | قند خون، چربی خون | ⬇ / ⬆ | ممکن است علائم افت قند را پنهان کرده یا تری‌گلیسرید را افزایش دهند. |
| پروپرانولول | قند خون | ⬇ | با پنهان کردن علائم هیپوگلیسمی، خطر تأخیر در تشخیص را افزایش می‌دهد. |
| دیورتیک‌های تیازیدی | Na، K، Ca، اسید اوریک | ⬇ / ⬆ | باعث کاهش سدیم و پتاسیم، افزایش کلسیم و اسید اوریک و خطر نقرس می‌شوند. |
| دیورتیک‌های لوپ | کلسیم، پتاسیم | ⬇ | باعث کاهش شدید پتاسیم و کلسیم و خطر آریتمی‌های قلبی می‌شوند. |
| ریفامپین | آزمایش ادرار | تغییر رنگ | باعث تغییر رنگ ادرار به نارنجی یا قرمز می‌شود که می‌تواند با وجود خون اشتباه شود. |
| سیس‌پلاتین | کراتینین | ⬆ | نفروتوکسیسیته شدید که با افزایش کراتینین سرم همراه است. |
| کورتون‌ها | قند خون، TSH، CRP | ⬆ / ⬇ | باعث افزایش قند خون، کاهش TSH و سرکوب مارکرهای التهابی می‌شوند. |
| لیتیم | کلسیم، TSH | ⬆ | ممکن است باعث هیپوتیروئیدیسم و افزایش کلسیم سرم شود. |
| مورفین | آمیلاز، لیپاز | ⬆ | باعث افزایش این آنزیم‌ها می‌شود حتی در غیاب پانکراتیت. |
| وارفارین | PT / INR | ⬆ | افزایش قابل توجه زمان انعقاد خون و خطر خونریزی. |
| ویتامین B12 | HbA1c | ⬇ | کمبود آن باعث کاهش کاذب HbA1c و اشتباه در ارزیابی دیابت می‌شود. |
| ویتامین C | آزمایش ادرار | ⬇ / کاذب | می‌تواند وجود گلوکز، خون یا پروتئین را پنهان کند و نتایج را نامعتبر سازد. |
| والپروات سدیم | PLT | ⬇ | موجب کاهش تعداد پلاکت‌ها و افزایش خطر خونریزی می‌شود. |
| هپارین | PLT | ⬇ | ممکن است منجر به HIT (ترومبوسیتوپنی القاشده) و خطر لخته شود. |
| HCG تزریقی | β-hCG | ⬆ | منجر به مثبت کاذب تست بارداری در بیماران تحت درمان ناباروری می‌شود. |
1. PT / INR (زمان پروترومبین / نسبت نرمال‌شده بین‌المللی)
داروهای مؤثر:
- وارفارین: باعث افزایش مستقیم INR؛ نیاز به مانیتورینگ منظم دارد.
- آسپرین (دوز بالا): افزایش INR و خطر خونریزی.
- آنتی‌بیوتیک‌ها (مترونیدازول، ماکرولیدها): مهار تولید ویتامین K، افزایش اثر وارفارین.
- آمیودارون: مهار متابولیسم وارفارین و افزایش INR.
عوارض و نتایج:
- نتایج کاذب بالا ممکن است منجر به قطع غیرضروری دارو یا تغییر دوز شود.
- خطر خونریزی داخلی افزایش می‌یابد.
توصیه‌ها:
- بررسی منظم INR به‌ویژه در بیماران چند دارویی
- عدم تغییر خودسرانه دوز داروی ضدانعقاد
2. TSH، T3، T4 (آزمایش‌های عملکرد تیروئید)
داروهای مؤثر:
- آمیودارون: می‌تواند باعث کم‌کاری یا پرکاری تیروئید شود (وابسته به دوز و مدت مصرف).
- لیتیم: مهار عملکرد تیروئید و افزایش TSH
- کورتون‌ها: سرکوب ترشح TSH
نتایج و عوارض:
- افزایش TSH ناشی از دارو ممکن است با کم‌کاری تیروئید اشتباه گرفته شود.
- کاهش TSH ناشی از کورتون می‌تواند پرکاری کاذب ایجاد کند.
توصیه‌ها:
- ارزیابی سابقه دارویی در کنار آزمایش
- پیگیری سریال تست‌های تیروئیدی پیش از شروع درمان هورمونی
3. آزمایش قند خون (FBS، BS)
داروهای مؤثر:
- کورتون‌ها: افزایش گلوکونئوژنز، بالا رفتن قند خون
- استروژن‌ها: مقاومت به انسولین
- بتابلاکرها: پنهان‌سازی علائم افت قند
- انسولین / داروهای دیابتی: کاهش واقعی یا کاذب قند
نتایج و عوارض:
- افزایش یا کاهش کاذب می‌تواند منجر به تجویز غیرضروری انسولین یا افزایش دوز گردد.
- در مصرف بتابلاکر، بیمار ممکن است افت قند را احساس نکند.
توصیه‌ها:
- تفسیر نتایج در بیمارانی که داروهای بالا را مصرف می‌کنند با احتیاط انجام شود.
4. آزمایش چربی خون (کلسترول، تری‌گلیسرید)
داروهای مؤثر:
- استروژن‌ها و قرص ضدبارداری: افزایش TG و کلسترول
- بتابلاکرها: افزایش TG و کاهش HDL
توصیه‌ها:
- در بیمارانی با سابقه دیس‌لیپیدمی، آزمایش باید در شرایط قطع دارو (در صورت امکان) انجام شود.
5. ALT / AST (آنزیم‌های کبدی)
داروهای مؤثر:
- استاتین‌ها: افزایش ALT و AST ناشی از سمیت کبدی
- آمیودارون، ایزونیازید، والپروات سدیم: سمی برای کبد
- کورتون‌ها (کاهش گاهی کاذب)
عوارض و نتایج:
- افزایش آنزیم‌ها ممکن است منجر به قطع داروی مؤثر شود.
توصیه‌ها:
- بررسی علائم بالینی و تصویربرداری کبدی همراه با آزمایش
6. کراتینین و BUN (آزمایش عملکرد کلیه)
داروهای مؤثر:
- آمینـوگلیکوزیدها، سیس‌پلاتین: افزایش کراتینین به دلیل نفروتوکسیسیته
- دیورتیک‌ها: اختلال در تعادل الکترولیت و افزایش BUN
توصیه‌ها:
- کنترل دقیق در بیماران مسن، نارسایی کلیوی و تحت شیمی‌درمانی
7. کلسیم سرم
داروهای مؤثر:
- لیتیم: افزایش بازجذب کلیوی و افزایش سطح کلسیم
- دیورتیک‌های تیازیدی: افزایش بازجذب کلسیم
توصیه‌ها:
- تفسیر دقیق نتایج در بیماران روان‌پزشکی یا پرفشاری خون
8. پتاسیم و سدیم
داروهای مؤثر:
- دیورتیک‌های لوپ و تیازیدی: کاهش پتاسیم و سدیم
- مهارکننده‌های ACE: افزایش پتاسیم
- کورتون‌ها: افزایش سدیم، کاهش پتاسیم
نتایج و عوارض:
- کاهش شدید پتاسیم منجر به آریتمی می‌شود
- تغییر سدیم باعث اختلالات عصبی و گیجی می‌شود
9. PLT (تعداد پلاکت)
داروهای مؤثر:
- هپارین: کاهش شدید پلاکت (HIT)
- والپروات سدیم: کاهش مزمن پلاکت‌ها
توصیه‌ها:
- در بیماران با خونریزی یا مصرف این داروها، بررسی افت ناگهانی پلاکت ضروری است.
10. HbA1c
داروهای مؤثر:
- کمبود ویتامین B12 یا آهن: کاهش کاذب HbA1c
- کم‌خونی شدید: افزایش یا کاهش متغیر HbA1c
توصیه‌ها:
- HbA1c باید همراه با بررسی خون محیطی تفسیر شود.
11. آزمایش ادرار (Dipstick)
داروهای مؤثر:
- ویتامین C: منفی کاذب برای قند، خون، پروتئین
- ریفامپین: تغییر رنگ ادرار به قرمز نارنجی
- HCG تزریقی: مثبت کاذب تست بارداری
توصیه‌ها:
- در مصرف مکمل‌ها یا داروهای رنگی، به اپراتور آزمایشگاه اطلاع داده شود.
12. آمیلاز و لیپاز (آنزیم‌های پانکراس)
داروهای مؤثر:
- مورفین، اپی‌نفرین: افزایش آنزیم‌ها بدون وجود التهاب واقعی
توصیه‌ها:
- در غیاب علائم بالینی پانکراتیت (مثل درد شکم)، افزایش آنزیم‌ها باید با احتیاط تفسیر شود.
✅ جمع‌بندی کلی:
تداخل دارو با آزمایش، یکی از رایج‌ترین دلایل نتایج نادرست آزمایشگاهی و اشتباه در درمان است. آگاهی از این موضوع برای پزشکان و داروسازان حیاتی است. داروخانه اینترنتی زرین دارو با ارائه این اطلاعات تلاش می‌کند تا بیماران و متخصصان را در جهت تفسیر درست و تصمیم‌گیری صحیح یاری دهد.
